Referandumda Venezüellalılara, Essequibo’da bir devlet kurulmasını, bölgenin mevcut ve gelecekteki sakinlerine vatandaşlık verilmesini ve iki Güney Amerika ülkesi arasındaki anlaşmazlığın çözümünde Birleşmiş Milletler Yüksek Mahkemesi’nin yargı yetkisini reddetmelerini isteyip istemedikleri soruluyor.
Venezuelalılar komşu Guyana’nın büyük kısmının geleceğini belirlemek için referandumda oy kullanmak üzere sandık başına gitti.
Karakas yönetimi, tartışmalı Essequibo bölgesinin, bir asırdan fazla süre önce kuzey-güney sınırı çizildiğinde buradan çalındığını iddia ediyor. Ancak Guyana referandumu ilhak yolunda bir adım olarak görüyor. Bölgede yaşayan halk da oy verme konusunda tedirgin.
Referandumda Venezüellalılara bölgede Essequibo olarak bilinen bir devletin kurulmasını destekleyip desteklemedikleri, bölgenin mevcut ve gelecekteki sakinlerine vatandaşlık verip vermedikleri ve iki Güney Amerika ülkesi arasındaki anlaşmazlığın çözümünde Birleşmiş Milletler Yüksek Mahkemesi’nin yargı yetkisini reddedip etmedikleri soruluyor.
Uluslararası Adalet Divanı Cuma günü Venezuela’ya Guyana’nın Essequibo üzerindeki kontrolünü değiştirecek herhangi bir eylemde bulunmamasını emretti, ancak yargıçlar yetkililerin beş soruluk referandumu düzenlemesine engel olmadı. Guyana mahkemeden Venezuela’ya bazı oylamaların askıya alınması yönünde talimat verilmesini istemişti.
Referandumun hukuki ve pratik sonuçları belirsizliğini koruyor. Ancak Cuma günkü kararı açıklayan yorumlarında Baş Yargıç Joan E. Donoghue, Venezüella hükümetinin açıklamasının “söz konusu bölgeyi kontrol altına almak ve yönetmek amacıyla adımlar attığını” gösterdiğini söyledi.
Donoghue, “Ayrıca Venezüellalı askeri yetkililer, Venezüella’nın ‘Essequibo’nun bütünsel gelişimi için lojistik destek noktası’ olarak hizmet edecek bir uçak pisti inşa etmek için somut adımlar attığını duyurdu” dedi.
159.500 kilometrekarelik bölge Guyana’nın üçte ikisini oluşturuyor ve aynı zamanda Brezilya ile sınır komşusu. Anlaşmazlık nedeniyle Brezilya Savunma Bakanlığı hafta başında yaptığı açıklamada bölgedeki askeri varlığını artırdığını ve “savunma eylemlerini yoğunlaştırdığını” söyledi.
Essequibo bölgesi yüzey alanı bakımından Yunanistan’dan daha büyük ve mineral bakımından zengindir. Ayrıca 2015 yılında Atlantik’te tespit edilen büyük bir petrol rezervine de erişim sağlıyor.
Venezuela hükümeti referanduma katılmayı bir vatanseverlik eylemi olarak tanımlıyor ve bunu Başkan Nicolas Maduro’ya verilen destekle eşitliyor.
Venezuela, Essequibo’yu İspanyol sömürge döneminde kendi sınırları içerisinde kaldığı için her zaman kendisine ait olarak görmüştür. Guyana’nın hala İngiliz kolonisi olduğu 1899’da uluslararası hakemler tarafından belirlenen sınırlara uzun süredir meydan okuyor.
Bu sınır İngiltere, Rusya ve ABD’den hakemler tarafından belirlendi. Venezuela hükümetinin Birleşik Krallık ile diplomatik ilişkilerini kesmesi nedeniyle ABD, Venezüella’yı komitede kısmen temsil etti.
Venezuelalı yetkililer, Amerikalılar ve Avrupalıların ülkelerini bu topraklardan mahrum etmek için komplo kurduklarını söylüyor ve anlaşmazlığı çözmek için 1966’da yapılan bir anlaşmanın ilk tahkimi geçersiz kıldığını ileri sürüyor.
Güney Amerika’nın İngilizce konuşulan tek ülkesi Guyana, ilk anlaşmanın yasal ve bağlayıcı olduğunu ancak kararın verilmesinin yıllar alacağını öne sürerek 2018’de Uluslararası Adalet Divanı’ndan bu yönde karar vermesini istemişti.
Referandumda ayrıca 1899 sınırını “tamamen hukuka uygun bir şekilde reddetmeyi kabul edip etmediğim” ve çözüme ulaşmak için “tek geçerli yasal araç” olarak 1966 anlaşmasını destekleyip desteklemedikleri de sorgulanıyor.
Maduro ve müttefikleri seçmenleri referandumdaki beş soruya da “evet” yanıtı vermeye çağırıyor.